Ktoś mi zaproponował publiczne przedstawienie hinduizmu, więc w końcu zdecydowałam się na przyjrzenie mu się bliżej. Z każdą przeczytaną  książką rosła we mnie  pokora i poczucie, że nie jestem gotowa przedstawiać hinduizmu. Przerasta mnie. Rośnie w oczach. Ogromnieje, tworzy labirynt.
"Hinduizm" Marty Kudelskiej (indologa i filozofa z Uniwersytetu Jagiellońskiego)to jedna z tych przeczytanych książek.Z ciekawością.


Autorka przedstawia w niej hinduizm w następujących rozdziałach:
- Podstawowe idee indyjskiego światopoglądu
- Kanon wedyjski - punkt odniesienia dla ortodoksji
- Rytuał ofiarny - wzorzec i praktyka
- Hinduizm jako struktura
- Darśany - bramińskie szkoły filozoficzne
- Przeobrażenia hinduizmu w okresie eposów
- Hinduizm świątynny
- Bhakti - Bóg jest miłością
- Tantra - radykalna procedura soteriologiczna
Książkę wyposażono w bardzo dobry słownik pojęć, krótki spis literatury i kilka zdjęć (z przyjemnością rozpoznałam niedawno widziane świątynie tamilskie w Thiruchirupally i w Maduraju).
Książkę rozpoczęto cytatem z Hessego:"Jak indyjscy wieloręcy bogowie mają wiele oblicz i postaci, tak i ta religia ma tysiące twarzy, prymitywnych i wysublimowanych, dziecinnych i męskich, łagodnych i okrutnych".



 I już od siebie p. Kudelska pisze: "Hinduizm... jest to sposób bycia, funkcjonowania w świecie z... perspektywą istnienia innego, rozumianego jako transcendentny, wymiaru rzeczywistości."
I "hinduizm jest w historii myśli filozoficzno-religijnej ewenementem... i całkiem dobrze sobie radzi bez spójnych treści wspólnej doktryny i historycznego założyciela."
P. Kudelska porównuje nasze pojęcie religii z jej odpowiednikiem w hinduizmie.
Pojęcie "religia" pochodzi od łacińskiego słowa "religare"- "znowu łączyć", a więc "przywracać utracone więzy". W hinduizmie termin religia ma odpowiednik w pojęciu "sanatanadharma".

W I rozdziale
"PODSTAWOWE POGLĄDY I IDEE WYZNACZAJĄCE SPECYFIKĘ INDYJSKIEGO ŚWIATOPOGLĄDU"
mówiąc o hinduskim prawie karmana M. Kudelska pisze, że "intencja jest nawet mocniejsza karmicznie niż zewnętrzne działanie; sama myśl o podjęciu lub zaniechaniu pewnych czynów już wywołuje określone skutki".
Wspólne dla różnych hinduizmów jest: "uznawanie wędrówki poprzez kolejne wcielenia - sansary, determinowanie kolejnych wcieleń prawem karmana i przyznawanie, iż obecna kondycja człowieka jest pełna cierpienia (dukha)."
Wspólne dla różnych szkół hinduizmu pojęcia to:" samsara, karman, dukha-sukha i moksza" (wyzwolenie z kręgu wcieleń). Wspólne też jest uznanie, że przyczyną pełnej cierpienia wędrówki przez wcielenia jest niewiedza (awidja), nieznajomość prawdziwej natury człowieka i świata. Celem jest wiedza (widja), rozpoznanie prawdziwej istoty życia, które umożliwią mokszę (wyzwolenie z kręgu wcieleń i zjednoczenie z Absolutem).

W II rozdziale
"KANON WEDYJSKI - PUNKT ODNIESIENIA DLA ORTODOKSJI"
 mowa o wspólnych z Indusami (Indoeuropejczykami) korzeniach cywilizacyjnych - zapewniają je mówiący sanskrytem Ariowie.
Świat według Wed powstał w "wyniku wzajemnego oddziaływania na siebie pierwiastka żeńskiego i męskiego".
Specyficzne dla myśli indyjskiej - "powstawanie bóstw poprzez wchłanianie w siebie pomniejszych bóstw."
Kudelska pisze, że niezależnie od ilości figurek bóstw na domowym ołtarzu,


Hindus pytany o swego Boga odpowie: Bóg jest jeden.



"Tylko przejawia się w wielu postaciach, taki jest świat skrywający zawsze swą prawdziwą naturę". (str. 45). Przeczy to naszemu spostrzegania hinduizmu jako politeizmu. Zaczątki hinduskiego monoteizmu można już znaleźć w starożytnych Wedach. Np w dialogu (str. 47):
"A którzy z nich to dwaj bogowie? - Pokarm i oddech życiodajny. - Kim jest jeden i pół? - Ten, który wszystko owiewa. O czym mówią: Jeżeli to, co owiewa, jest tym samym, czym jest jedno. - To czemuż ono jest jedno i pół? - Dlatego, iż w nim cały świat wzrasta -... - Który z nich jest jednym bogiem? - Dech życiodajny, on jest brahmanem".
Rys każdego bóstwa w hinduizmie przejawia się w kumulowaniu się wielości cech w jedności.

W III rozdziale
"RYTUAŁ OFIARNY - WZORZEC I PRAKTYKA"
mowa o przedstawionym w hymnie "Rygwedy" mitu o pierwotnej ofierze, z której powstał świat.



 "Purusza jest tym wszystkim, tym co powstało i tym co powstanie, władca nieśmiertelności...Wtedy bogowie rozciągnęli ofiarę, Puruszę biorąc za obiatę,
Wiosna była tłuszczem ofiarnym, lato drzewem na opał, jesień ofiarą.
Jego złożyli w ofierze ... Puruszę narodzonego na samym początku". Z tej ofiary narodził się świat. Ofiara złożona z siebie samego. "Złożenie Boga samemu sobie w ofierze""Świat, w którym żyjemy nie został stworzony przez Boga stwórcę z niczego, nie ma rozdźwięku pomiędzy naturą boską a ludzką, lecz cała rzeczywistość jest przekształceniem boskiego pierwiastka".
"Akt samopoświęcenia i wyłonienia z siebie rzeczywistości jest aktem świadomym, gdyż natura Puruszy jest ...świadomość - czit (cit)." W "Upaniszadach" nawiązano do tej ofiary w słowach: "Z niego bogowie różni powstają, niebianie, ludzie... wdech i wydech, ryż i jęczmień, asceza, wiara, prawda, czystość i prawo".



Z absolutu więc wynikają wartości podstawowe, których urzeczywistnienie zapewnia mokszę (wyzwolenie z kręgu wcieleń)
- tapas (asceza)
- śraddha (wiara, oddanie)
- satjam - (prawda)
- brahmaczarjam (czystość, nietrwonienie życiowych energii)
- widhi (prawo)
W "Upaniszadach"
"Na początku świat istniał jako atman, jako osoba Purusza,
On rozglądając się dookoła, niczego poza sobą nie widział,
Najpierw powiedział "Ja jestem"!
W ten sposób imię JA powstało"
 M.K.- "Proces przejawiania się świata wynika z budzącej się u Puruszy chęci poznania i określenia samego siebie ... Akt zaciekawienia... wola pozania samego siebie uruchamia procesy poznawcze, w wyniku których przejawia się świat".
Antropomorfizm "Upaniszad":
"Pępek wydzielił, z pępka narząd wydalania, a z niego śmierć...
Przyprowadził im człowieka i wtedy rzekły: Dobrześ uczynił, człowiek zaprawdę jest dobrze zrobiony - sukrita!
 - A on zwrócił się do nich w te słowa:
Wejdźcie w odpowiednie dla was miejsca.

Ogień stając się mową wszedł w usta,
Wiatr stając się oddechem wszedł w nozdrza,
Słońce stając się wzrokiem weszło w oczy,
Kierunki świata stając się słuchem weszły w uszy,
Zioła i drzewa stając się włosami weszły w skórę,
Księżyc stając się umysłem wszedł w serce,
Śmierć stając się wydechem weszła w pępek,
Wody stając się nasieniem weszły w narząd rozrodczy" (Aitareja 1.1-2.4)

M.K. mówi o obrazie świata, w którym kosmos powstaje na podobieństwo człowieka.
A w nim "każda ofiara jest składana również głodowi i pragnieniu".  Pierwszy głód był głodem przejawienia się.
Zwróćcie uwagę na słowo: sukrita! "Człowiek zostaje stworzony z człowieka i ze względu na człowieka".

Twórcza rola ofiary w wedyzmie. Ta rola ofiary różni hinduizm od wyrosłych z niego buddyzmu i dżinizmu. Specyfika myśli indyjskiej są idea wiary w prawo karmana, reinkarnacji (sansary)  i wyzwolenia z kręgu wcieleń (mokszy).


Związane z ajurwedą.

W rozdziale IV
"HINDUIZM JAKO STRUKTURA"
M. Kudelska omawia Czaturaśramę - 4 stadia życia człowieka według hinduizmu.
- brahmaćarin - etap ucznia poznawania świętych ksiąg hinduizmu
- grhastha - etap gospodarza, tego kto zakłada rodzinę, płodzi potomstwo, utrzymuje je.
- vanaprastha - etap leśnego pustelnika
- sannjasin - etap zerwania więzi społecznych, oddanie się idei dążenia do wyzwolenia z kręgu wcieleń, zjednoczenia z Bogiem


Pierwsze trzy etapy uczestniczą w grze społecznej, ostatni jest wyjściem poza nią.

W tym też rozdziale omówiono Puruszarthę - cele życia człowieka.
- artha - "zabieganie o doczesny wymiar dóbr"
- kama - sferę miłości
- dharma - podporządkowanie się prawu i wynikającym z niego obowiązkom
- moksza - wyzwolenie z kręgu wcieleń, zjednoczenie z Bogiem
Trzy pierwsze dotyczą doczesności. Czwarty sfery poza doczesnością.

M. K. rozpatruje tu też dylemat: działać, czy nie działać.
"Świat powstał z samoofiary Puruszy". Hindus wędruje poprzez wcielenia aż do chwili, gdy odkryje istotę życia i Absolutu, przez co świat przestanie go pociągać.

Z czasem ofiarę składaną wcześniej przez kapłanów zaczęto też traktować symbolicznie, już w czasach "Upaniszad" uwewnętrzniono akt ofiarny. W medytacji.


W rozdziale  X
"KILKA UWAG O WSPÓŁCZESNYM HINDUIZMIE"

M. Kudelska opowiada tu  o Ramakrysznie, kapłanie bogini Kali,



który podział systemu kastowego zastąpił  podział na tych, którzy "zdążają do Boga i tych, którzy pogrążają się w empirycznym świecie" i który pytał: "Wiecie, czym jest maja? Miłość do własnego ojca, matki, brata, siostry, żony, dzieci, całej rodziny jest nazywana mają; a współczucie oznacza miłość do wszelkiego stworzenia". Celem jego było "zjednoczenie ludzi na wyższym duchowym poziomie", szukał jak Kabir syntezy islamu i bhakti z hinduizmem, rzekomo był uczniem muzułmańskiego pielgrzyma.
"Byt jest jeden i ten sam: tylko nazwy są różne, bo opisują inne aspekty, jak ta sama substancja określana w różnych językach  jako woda, jal, water, pani, aqua. Zbiornik może mieć cztery ghaty (nabrzeża ze stopniami do wody). Hindusi piją z jednego ghatu, nazywają go jal. Mułmanie piją z drugiego, nazywają go pani. Anglicy, którzy piją z trzeciego, mówią water. Bóg jest jeden, tylko imiona są różne. Niektórzy nazywają go imieniem Allah, niektórzy Bóg, jedni Brahman, inni Kali, jeszcze inni Rama, Hari, Jezus, Budda".  (s.218)
Kolejną postacią przedstawianą przez M. Kudelską jest Mahatma Gandhi,


przywódca satjagrahy ("Obstawanie przy prawdzie"), której wyrazem były
- ruch odmowy wpsółpracy (1920-22) w reakcji  na masakrę brytyjska  w Jalianwallah w Amritsarze
- ruch zniesienia monopolu brytyjskiego na sól wyrażony Marszem Solnym  (1930-32)
- ruch Quit India!  (1940-42)
Siedem lat w więzieniu (trzykrotnie)
 
Opisanie pięciu rozdziałów zostawiłam sobie na później. Przerwałam opisywanie tej książki. Wokół mnie pojawiły się inne. Może kiedyś doopisuję przeczytane. Może nie.

W rozdziale V
"DARŚANY - ORTODOKSYJNE BRAMIŃSKIE SZKOŁY FILOZOFICZNE"

W rozdziale VI
"PRZEOBRAŻENIA HINDUIZMU W OKRESIE HINDUIZMU"

W rozdziale VII
"HINDUIZM ŚWIĄTYNNY"

W rozdziale VIII
"BHAKTI - BÓG JEST MIŁOŚCIĄ"

W rozdziale IX
"TANTRA - RADYKALNA PROCEDURA SOTERIOLOGICZNA"